Rewolucja Biała 1905–1909: Pierwsza próba demokratyzacji Iranu w obliczu despotyzmu carskiego

Roku 1905, w atmosferze rosnącego niezadowolenia społecznego i nacisku ze strony Imperium Rosyjskiego, Persia (nazwa używana do roku 1935) stanęła u progu radykalnych zmian. Rewolucja Biała, jak nazwano ten okres buntu przeciwko despockiemu rządowi szacha Mohammada Ali Szacha Qadża, była próbą wprowadzenia reform demokratycznych i ograniczenia władzy monarchii absolutnej.

Kontekst historyczny Rewolucji Białej jest niezwykle złożony. Od połowy XIX wieku Persia znajdowała się pod rosnącym wpływem Imperium Rosyjskiego, które dążyło do ekspansji terytorialnej w regionie i kontrolowania kluczowych szlaków handlowych. W tym samym czasie Persja borykała się z wewnętrznymi problemami: słabnącą gospodarką, niesprawiedliwym podziałem dóbr i brakiem reprezentowania ludności w rządach.

Punktem zapalnym Rewolucji Białej stały się doniesienia o planach rosyjskich dotyczących aneksji części terytorium Persji. W odpowiedzi na to zagrożenie, szerokie spektrum społeczeństwa perskiego – od duchownych i intelektualistów po kupców i robotników - połączyło siły w celu wywalczenia swoich praw.

Pierwsze oznaki buntu pojawiły się jesienią 1905 roku w stolicy Teheranie, gdzie demonstranci żądali reform politycznych i ekonomicznych. Wraz z postępem protestów, nastąpiła eskalacja przemocy ze strony władz, co doprowadziło do powstania zbrojnego.

Rewolucja Biała trwała przez cztery lata i przyniosła szereg ważnych zmian:

• Utworzenie Zgromadzenia Narodowego (Majlis): Pierwszy parlament w historii Persji został utworzony w 1906 roku. Majlis miał reprezentować interesy narodu i nadzorować rządy szacha.
• Przyjęcie Konstytucji Persji: W 1907 roku przyjęto pierwszą konstytucję Persji, która gwarantowała podstawowe prawa obywatelskie, takie jak wolność słowa, prasy i religii.

Konsekwencje Rewolucji Białej:

Rewolucja Biała była wydarzeniem przełomowym w historii Persji. Chociaż nie doprowadziła do całkowitego obalenia monarchii, to przyniosła istotne zmiany polityczne i społeczne:

• Ożywienie ruchu reformistycznego: Rewolucja Biała zainspirowała kolejnych reformatorów do walki o modernizację Persji.

Nieudana próba, ale inspiracja na przyszłość:

Mimo że Rewolucja Biała nie osiągnęła wszystkich swoich celów i ostatecznie została stłumiona przez siły konserwatywne, to pozostawiła trwały ślad w pamięci narodu perskiego. Stanowiła ona cenną lekcję o sile jedności narodowej i o konieczności walki o sprawiedliwe rządy. Rewolucja Biała stała się inspiracją dla kolejnych ruchów reformatorskich i odegrała kluczową rolę w kształtowaniu nowoczesnej Persji (Iranu).

Oczywiście historia Rewolucji Białej jest skomplikowana i nie da się jej zredukować do prostych schematów. Był to okres wielkich nadziei, ale także tragedii i rozczarowania. Mimo trudności, Rewolucja Biała pozostaje symbolem walki o wolność i sprawiedliwość, a jej lekcje są aktualne do dziś.